Và trong chiến công đó không thể không nhắc đến vai trò của những tờ báo cách mạng ra đời trong thời kỳ này.
Báo Tự Trị - tiếng nói của sinh viên yêu nước
Tuần báo Tự Trị (của Tổng hội Sinh viên Việt Nam) đóng vai trò tích cực trong việc tuyên truyền, kêu gọi tất cả thanh niên, sinh viên, học sinh Việt Nam đoàn kết, đồng lòng và phải có bổn phận chung trước vận mệnh của Tổ quốc.
Báo Tự Trị số 1 ra ngày 21-4-1945 do nhà thơ Nguyễn Xuân Sanh làm Chủ bút. Báo in ty-pô, hai bên măng sét được thiết kế khá độc đáo, toát lên tôn chỉ của tổ chức, đoàn thể: "Phụng sự Tổ quốc - Việt Nam độc lập" và khéo léo lồng ghép ca dao, thơ nói về tình đoàn kết, yêu thương đùm bọc lẫn nhau trong khó khăn, hoạn nạn hay trách nhiệm của mỗi người khi Tổ quốc lâm nguy: "Nhiễu điều phủ lấy giá gương/ Người trong một nước phải thương nhau cùng"; "Thương cha con nhớ lo cho nước/ Đừng để giang sơn chịu thiệt thòi"... Ở hai số đầu, báo để trống phần số, ngày ra báo cũng như tòa soạn. Từ số 3 (ngày 4-5-1945), báo đề rõ số và địa chỉ tòa soạn tại Việt Nam Học Xá.
Trong số đầu, báo nêu rõ: "Bổn phận thiêng liêng của một người dân trong nước là phải nghĩ đến nền độc lập. Vì có độc lập thì mới sinh tồn được. Muốn thực hiện nền độc lập thì điều kiện cần thiết nhất là phải biết tự trị. Tự Trị là không ỷ lại vào người khác. Tự Trị là biết tự tin mình. Tự Trị là biết tự tổ chức trong bất cứ phạm vi nào...".
Báo vạch rõ cảnh đói khổ, bị bóc lột đến cùng cực của người dân Việt Nam dưới ách đô hộ của thực dân Pháp, qua đó khơi dậy lòng yêu nước, tinh thần tự tôn dân tộc. Báo cũng tích cực kêu gọi gây Quỹ phụng sự độc lập để cứu đói cũng như vận động sinh viên, học sinh tham gia vào các hoạt động chung của xã hội, xây dựng nếp sống mới.
Trong bài "Lòng tin đất nước" đăng trên báo số 4 (ngày 11-5-1945), nhà thơ Nguyễn Xuân Sanh khi nghĩ về vận mệnh đất nước có đưa ra phạm trù "lòng tin", cụ thể: "Lòng yêu đất nước ta có thừa nhưng lòng tin ta thiếu. Cho nên những cuộc bại vong chỉ là những lần rơi rớt lòng tin. Hãy gây và nuôi lòng tin cho tất cả mọi người: Lòng tin mất là nước mất, đau đớn biết chừng nào, hỡi người công dân nước Việt!... Với lòng tin - Chỉ với một lòng tin: Tổ quốc không phải chỉ hình dung trong núi sông cõi bờ đất Việt. Người công dân Việt Nam, anh hãy mang Tổ quốc trong lòng. Tổ quốc là nơi anh, Tổ quốc là trong anh".
Báo Tự Trị đình bản trước Cách mạng Tháng Tám.
Tiếng súng khởi nghĩa - tờ báo của Xứ ủy Bắc kỳ
Báo Tiếng súng khởi nghĩa là cơ quan tuyên truyền của Xứ ủy Bắc kỳ, Đảng Cộng sản Đông Dương. Báo ra số 1 ngày 15-6-1945 dưới hình thức in li-tô (in trên đá) và đình bản vào tháng 8-1945.
Nội dung truyền tải của báo rất dễ hiểu, dễ nhớ thông qua hình thức thơ song thất lục bát - một hình thức tuyên truyền hiệu quả rộng rãi, phù hợp với đối tượng cần hướng đến (người không biết chữ có thể nhờ người khác đọc cho nghe mà vẫn nhớ, vẫn thuộc) để khơi dậy tinh thần yêu nước, thương nòi của mọi người Việt Nam, kể cả những binh lính trong hàng ngũ địch: "Nó mua rẻ cuộc đời các bạn/ Bắt xông pha lựu đạn, rừng gươm/ Đoái lòng thay cảnh ly hương/ Phần lo thân thể, phần thương nỗi nhà/ Ối bao kẻ hôm qua còn chắc/ Gặp vợ hiền, con nhắc tên cha/ Hôm nay xác đã không hồn/ Máu loang trên cỏ, xương mòn dưới mưa...".
Có thể nói, nghệ thuật tuyên truyền bằng hình thức diễn ca, thơ, hò, vè dễ đi sâu vào lòng người, góp phần cổ vũ những chiến sĩ cách mạng trong đấu tranh, đồng thời tác động mạnh mẽ vào tâm lý của những người "lầm đường lạc lối" để họ quay đầu về với chính nghĩa, với gia đình và quê hương.
Kháng địch - cơ quan tuyên truyền của Việt Minh Nghệ - Tĩnh
Báo Kháng địch ra số đầu ngày 15-6-1945, xuất bản đến Cách mạng Tháng Tám thì dừng. Báo được in li-tô với nhiều nội dung, từ tình hình trong nước đến quốc tế. Trong lời ra mắt ("Kính cáo đồng bào") nêu rõ: "Kháng địch kêu gọi toàn thể quốc dân, không phân biệt đẳng cấp, tôn giáo, hãy mạnh bạo gia nhập hàng ngũ Việt Minh để diệt trừ phát xít Nhật là kẻ thù số một của nước ta và phá tan mưu mô khôi phục chính quyền của đế quốc Pháp ở xứ này. Không lúc nào bằng lúc này, chúng ta hãy sát cánh dưới ngọn cờ lãnh đạo của Việt Minh, chuẩn bị võ trang khởi nghĩa để cướp lấy chính quyền, giải phóng tổ quốc, dựng nên một nền độc lập chân chính hoàn toàn của nước Việt Nam".
Trong bài viết "Đồng minh với Đông Dương", báo đăng nguyên văn bản hiệu triệu nhân dân Đông Dương hưởng ứng quân Đồng minh đánh Nhật do Đài vô tuyến điện Côn Minh phát đi ngày 7-3-1945. Mặc dù ủng hộ khẩu hiệu "Sẵn sàng hưởng ứng quân Đồng minh", tuy nhiên báo cũng khuyến cáo không ỷ lại Đồng minh: "Phải nhớ rằng: Tự do không xin mà được, nền Độc lập của Tổ quốc phải do máu xương của dân tộc ta đắp xây trước hết".
Quyết thắng - tờ báo của Việt Minh chiến khu Hoàng Hoa Thám
Báo Quyết thắng in li-tô, ra số đầu tiên ngày 14-7-1945, giữa lúc quân du kích của ta đang thu được nhiều thắng lợi trong cuộc chiến đấu với phát xít Nhật, Mặt trận Việt Minh được toàn thể dân chúng ủng hộ. Đây là thời khắc lịch sử và cơ hội để chúng ta có thể vùng lên giành lấy độc lập cho non sông. Trong bối cảnh đó, Báo Quyết thắng ra đời nhằm: "Liên lạc tất cả những địa phương trong chiến khu, để sự hành động được thống nhất, báo cho dân chúng những tin tức sốt dẻo, để nâng cao trình độ hiểu biết và tinh thần tranh đấu cho những người con trung thành của Tổ quốc" ("Lời ra mắt đồng bào").
Báo cũng đăng nhiều bài viết kêu gọi toàn thể nhân dân phải có đối sách khôn khéo, phù hợp, chuẩn bị sẵn khí giới vũ trang, phối hợp với bộ đội du kích nếu quân giặc sử dụng vũ lực để đàn áp ("Không nộp một xu nhỏ cho giặc Nhật"). Ngoài ra, Báo cũng đăng "Thông cáo của Tổng bộ Việt Minh" kêu gọi mọi người giúp đỡ phi công Đồng minh sang đánh Nhật nếu họ gặp nạn.
Quân Giải Phóng - tờ báo của Việt Nam Giải phóng quân
Tháng 4-1945, Hội nghị quân sự Bắc kỳ họp tại chiến khu Hoàng Hoa Thám đã vạch ra nhiều quyết định quan trọng, trong đó có nhiệm vụ: Hợp nhất Cứu quốc quân và Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân cùng các tổ chức vũ trang khác thành Việt Nam Giải phóng quân để cùng nhân dân tiến hành khởi nghĩa từng phần, tiến tới tổng khởi nghĩa. Chỉ 4 tháng sau, tờ Quân Giải Phóng ra đời nhằm thực hiện những nhiệm vụ đặt ra trong bối cảnh mới. Báo do đồng chí Võ Nguyên Giáp chỉ đạo biên tập.
Báo in li-tô, trình bày khá sạch đẹp, rõ ràng. Số đầu tiên ra ngày 5-8-1945 trong bối cảnh đặc biệt: Phe Đồng minh chuẩn bị tấn công phát xít Nhật trên chính đất nước này. Cũng trong tháng 8-1945, Hội nghị đại biểu toàn quốc của Đảng họp tại Tân Trào (Tuyên Quang) khẳng định: "Cơ hội rất tốt cho ta giành độc lập đã tới" và quyết định phát động khởi nghĩa giành chính quyền từ tay phát xít Nhật và tay sai trước khi quân Đồng minh vào Đông Dương. Đáng lưu ý, trong số đầu tiên có đăng bài viết "Phê bình các cuộc chiến đấu vừa qua" của đồng chí Võ Nguyên Giáp với bút danh Trí Dũng. Bài viết thẳng thắn vạch rõ mặt đạt được (về chính trị) và mặt hạn chế (lối đánh) của quân ta, từ đó rút kinh nghiệm cho những trận đánh sau. Ngoài ra, báo có bài cổ vũ tinh thần binh lính tại Tam Đảo đã quay súng trở về với chính nghĩa, phối hợp với Giải phóng quân cùng anh dũng chiến đấu tiêu diệt được toàn bộ quân Nhật tại Tam Đảo.
Bối cảnh cách mạng Việt Nam sau khi phát xít Nhật làm cuộc đảo chính hất cẳng Pháp đã vạch ra những yêu cầu mới. Từ đây, Đảng ta đã quyết định phát động một cao trào cách mạng làm tiền đề cho tổng khởi nghĩa, thay đổi các hình thức tuyên truyền, cổ động, tổ chức và đấu tranh cho thích hợp. Bám sát vào đó, nhiều tờ báo cách mạng đã ra đời, kịp thời tuyên truyền những quyết sách quan trọng, thôi thúc quốc dân đồng bào hành động theo đường lối mà Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã vạch ra để giành được thắng lợi toàn diện trong cuộc Cách mạng Tháng Tám lịch sử.